Historia powstania Pomnika Strażaków Poległych w Akcji zrodziła się po pierwszej rocznicy ataku na Word Trade Center w USA w 2002 roku. Zaczęto szukać miejsca i formy uczczenia pamięci poległych strażaków. Pierwsze pomysły o tablicy na placu komendy szybko porzucono i przyjęto koncepcje budowy pomnika. Osobą, która od początku była inicjatorem i motorem przedsięwzięcia oraz pomysłodawcą budowy pomnika był komendant miejski PSP w Olsztynie bryg. Grzegorz Matczyński. I tak 16 grudnia 2003 roku przy spotkaniu wigilijnym w Komendzie Miejskiej PSP w Olsztynie ukonstytuował się Komitet Honorowy Budowy Pomnika w składzie:

przewodniczący:

 v-ce przewodniczący:

członkowie Komitetu:

           Komitet Honorowy ustalił, że pomnik powinien oddawać hołd wszystkim poległym strażakom – ratownikom w kraju i na świecie. Przyjęto, że środki na budowę będą pochodziły ze zbiórek organizowanych wśród strażaków i przyjaciół służby oraz darowizn pochodzących od firm i instytucji.

Z roku na rok, małymi krokami, realizacja przedsięwzięcia była coraz bliżej. Rozpoczęły się rozmowy z plastykami, pierwsze szkice i wreszcie w 2004 r. powstał projekt pomnika autorstwa artystki plastyk Agnieszki Janek Maślanki. Niestety pani Agnieszka nie doczekała uroczystości odsłonięcia, gdyż w dniu 17 sierpnia 2006 r. mając 43 lata, po ciężkiej chorobie odeszła na zawsze. Była to bolesna wiadomość m.in. dla tych, którzy włożyli swój trud i serce w powstanie pomnika i organizację uroczystości. Ostateczny projekt był w niewielkim stopniu odmienny od pierwowzoru, ale jak to w życiu bywa cały czas rodziły się nowe pomysły i należało oprzeć się na wersji ciekawej i technicznie możliwej do wykonania. Figurę strażaka na drabinie wykonał olsztyński metaloplastyk Jacek Walawski.

              Uroczystości 11 września w komendzie miejskiej w 2003 i 2004 roku odbywały się jedynie przy symbolu pomnika, ale już w roku następnym Apel Poległych zorganizowano przy pomniku w budowie, tj. głównym elemencie – figurze strażaka na drabinie. I wreszcie po pięciu latach starań udało się zrealizować pomysł, który na trwałe wpisze się w historię straży pożarnej i miasta Olsztyna.